قارچ آریانا

آموزش پرورش قارچ صدفی: معرفی، تاریخچه و خواص دارویی آن

معرفی قارچ صدفی

قارچ‌های صدفی (با نام علمی Pleurotus)، یکی از گونه‌های محبوب قارچ‌های خوراکی هستند که در حال حاضر بیش از 40 گونه مختلف از آن‌ها شناخته شده است. این قارچ‌ها در مناطق معتدل و گرمسیری جهان یافت می‌شوند و به دلیل خواص تغذیه‌ای و دارویی، مورد توجه بسیاری قرار دارند. پس از قارچ دکمه‌ای و قارچ شی تاکه، قارچ‌های صدفی در رتبه سوم تولید قارچ‌های جهان قرار دارند.

بیشتر بخوانید: کشت قارچ صدفی

تاریخچه پرورش قارچ صدفی

پرورش قارچ صدفی از اوایل قرن 20 میلادی آغاز شد. نخستین بار در آلمان در سال 1917، فلام این قارچ‌ها را بر روی کنده‌های چوبی پرورش داد. در دهه 1950، در آلمان، استفاده از مخلوط خاک اره و بلوط آسیاب شده برای پرورش این قارچ‌ها شروع شد. در سال 1962 در هند، پرورش قارچ‌های صدفی با استفاده از کاه برنج آغاز شد و سپس این تکنیک‌ها در سراسر جهان گسترش یافت.

خواص دارویی قارچ صدفی

قارچ‌های صدفی علاوه بر استفاده‌های خوراکی، خواص دارویی فوق‌العاده‌ای دارند که به طور گسترده در طب سنتی و مدرن به کار می‌روند. از جمله این خواص می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. ضد سرطان

2. تقویت سیستم ایمنی

3. آنتی‌اکسیدان

4. ضد التهاب

5. کاهش کلسترول خون

6. ضد میکروب و ضد ویروس

7. کاهش حساسیت‌های فصلی و آلرژی‌ها

مزایای پرورش قارچ صدفی در کشورهای در حال توسعه

پرورش قارچ صدفی برای کشورهای در حال توسعه می‌تواند فرصت‌های اقتصادی بسیاری به همراه داشته باشد. برخی از مزایای آن عبارتند از:

1. فراوانی ضایعات کشاورزی که به راحتی می‌توان از آن‌ها برای تولید قارچ استفاده کرد.

2. دستمزد کارگری کم که هزینه‌های تولید را کاهش می‌دهد.

3. عدم نیاز به دستگاه‌های گران قیمت برای ایجاد شرایط پرورش مناسب.

4. تأمین پروتئین مورد نیاز بدن به ویژه در مناطق با مشکلات تغذیه‌ای.

ارزش غذایی قارچ صدفی

قارچ‌های صدفی به دلیل ترکیب خاص مواد مغذی، یک غذای سالم و مفید برای افراد مختلف هستند. برخی از ویژگی‌های آن‌ها عبارتند از:

1. غنی از پروتئین

2. چربی، کربوهیدرات و قند پایین

3. غنی از فیبر

4. حاوی ویتامین B12 و اسید فولیک

5. حاوی آمینو اسیدهای ضروری مانند لیزین و تریپتوفان

به همین دلیل، قارچ صدفی یک غذای مناسب برای بیماران دیابتی و افراد مبتلا به چاقی است.

روش‌های پرورش قارچ صدفی

چرخه زندگی قارچ‌های صدفی با هاگ آغاز می‌شود. در شرایط مساعد، هاگ‌ها جوانه می‌زنند و رشته‌هایی به نام هیف تشکیل می‌دهند. این هیف‌ها به سرعت رشد کرده و به شبکه‌ای به نام میسلیوم تبدیل می‌شوند. در نهایت، میسلیوم‌ها تولید قارچ‌های بالغ را آغاز می‌کنند.

مراحل تولید بذر قارچ صدفی

برای تولید بذر قارچ صدفی، ابتدا گندم را می‌پزند و سپس آن را با سنگ گچ و کربنات کلسیم مخلوط می‌کنند. پس از آن، گندم‌های آماده شده در کیسه‌های پلی پروپیلن پر می‌شوند و در دستگاه اتوکلاو قرار می‌گیرند تا استریل شوند. پس از سرد شدن گندم‌ها، آن‌ها با استوک قارچ مخلوط می‌شوند و به مدت 7 تا 10 روز در دمای 22 تا 24 درجه سانتیگراد در اتاق انکوباسیون نگهداری می‌شوند تا میسلیوم‌ها کامل رشد کنند.

نکات مهم در پرورش قارچ صدفی

• دما و رطوبت: شرایط دمایی و رطوبتی مناسب برای پرورش قارچ‌های صدفی بسیار مهم است. دما باید بین 22 تا 24 درجه سانتیگراد باشد و رطوبت باید در سطح بالایی حفظ شود.

• تهویه مناسب: قارچ‌ها نیاز به هوای تازه دارند و باید محیط پرورش تهویه مناسبی داشته باشد.

• استفاده از مواد ارزان‌قیمت: به دلیل استفاده از ضایعات کشاورزی، هزینه‌های تولید قارچ صدفی نسبت به سایر محصولات کشاورزی بسیار پایین است.

انواع قارچ‌های صدفی

برخی از انواع پرورش داده شده قارچ‌های صدفی عبارتند از:

• P. ostreatus (قارچ صدفی معمولی)

• P. eryngii (قارچ صدفی شاه صدف)

• P. sapidus (قارچ صدفی خوشمزه)

• P. columbinus (قارچ صدفی آبی)

• P. florida (قارچ صدفی سفید)

نتیجه‌گیری

پرورش قارچ صدفی یک صنعت پر سود و با پتانسیل بالا است که می‌تواند به تولید درآمد و تأمین مواد غذایی در کشورهای در حال توسعه کمک کند. با استفاده از تکنیک‌های مناسب و رعایت نکات بهداشتی، این قارچ‌ها می‌توانند به منبع ارزشمندی از پروتئین و مواد مغذی تبدیل شوند.

مرحله قالب‌زنی در تولید کمپوست

پس از اینکه کاه و کلش به طور کامل اشباع از آب شدند، آنها برای مرحله قالب‌زنی آماده می‌شوند. معمولاً سه قالب مختلف در این فرآیند استفاده می‌شود. برای شروع، سه پانل محافظ با ابعاد 2.5 متر در 2 متر کنار هم قرار داده می‌شوند.

در ابتدا، یک قالب با لودر پر شده و سپس دو پانل کناری جدا می‌شوند. این پانل‌ها به اندازه طولشان به جلو کشیده شده و دوباره فرآیند پر کردن آغاز می‌شود. این کار تا زمانی که تمام مواد داخل قالب قرار گیرد، ادامه می‌یابد. در حین قالب‌زنی، توجه به عرض قالب در مرحله اول که باید سه متر باشد و ارتفاع آن که حدود دو متر است، ضروری است. هر بار که پانل‌ها جابجا می‌شوند، باید عرض قالب کنترل شود تا اطمینان حاصل گردد که در ابتدا و انتهای قالب، عرض یکسان است. پس از پایان مرحله قالب‌زنی، محوطه اطراف باید کاملاً شسته و تمیز شود تا از آلودگی و رشد میکروب‌ها جلوگیری گردد. در واحدهای مکانیزه، دستگاه‌های خاصی برای قالب‌زنی وجود دارد.

بیشتر بخوانید:قارچ گانودرما: معجزه‌ای برای سلامت شما

پدیده شیمینی افکت در قالب‌زنی

بعد از مرحله اول قالب‌زنی و بر اثر واکنش‌های شیمیایی و میکروبی در داخل توده کمپوست، دما به طور چشمگیری افزایش می‌یابد. این افزایش دما باعث بروز پدیده‌ای به نام "شیمینی افکت" می‌شود. در این فرآیند، شکل مکعبی توده باعث حرکت هوای گرم به سمت بیرون و ایجاد خلاء در مرکز آن می‌شود. این خلاء، هوای سرد اطراف را به سمت مرکز توده مکش می‌کند که به این پدیده "حالت شومینه‌ای" یا همان شیمینی افکت گفته می‌شود. یکی از دلایل استفاده از قالب‌های مکعبی، همین پدیده شیمینی افکت است. پس از هر مرحله قالب‌زنی، سطح قالب باید به طور کامل صاف شود تا این فرآیند به درستی اجرا شود.

ترکیب مواد در قالب‌ها

معمولاً شش قالب کنار هم یک پایل (توده) تشکیل می‌دهند. دو پایل کنار هم یک توده کلی را تشکیل می‌دهند. پس از قالب‌زنی اول، پایل‌ها به مدت دو روز به همان شکل نگهداری می‌شوند تا فعالیت‌های میکروبی کمپوست آغاز شوند. پس از گذشت دو روز، قالب دوم زده می‌شود که در آن 70 درصد کود مرغی اضافه می‌گردد و 30 درصد دیگر به قالب سوم که به فاصله دو روز از قالب دوم زده می‌شود، اضافه می‌شود. در قالب چهارم، 50 درصد سنگ گچ افزوده می‌شود و باقی‌مانده در قالب پنجم استفاده خواهد شد.

هدف از قالب‌زنی

مهم‌ترین هدف از فرآیند قالب‌زنی، اختلاط و هوادهی مواد اولیه کمپوست است. این عملیات باعث یکنواخت شدن بافت کمپوست می‌شود که برای تولید کمپوست با کیفیت ضروری است. هوادهی نیز از بی‌هوازی شدن مواد جلوگیری کرده و فرآیند تخمیر را به صورت هوازی انجام می‌دهد.

مضرات بی‌هوازی شدن کمپوست

1. کاهش pH و افزایش اسیدیته
   بی‌هوازی شدن کمپوست می‌تواند باعث کاهش pH و اسیدی شدن آن شود که این امر منجر به کاهش جمعیت باکتری‌ها می‌گردد، در حالی که هدف ما از این مرحله، افزایش جمعیت باکتری‌ها برای تجزیه کربن و ازت از مواد اولیه است.

2. تولید متان
   در شرایط بی‌هوازی، کربن به صورت گاز متان آزاد می‌شود که در دسترس باکتری‌ها قرار نمی‌گیرد و این امر به کاهش کارایی فرآیند کمپوست‌سازی منجر می‌شود.

3. ایجاد بوی بد
   بی‌هوازی شدن کمپوست می‌تواند باعث ایجاد بوی بدی شود که از نظر محیط‌زیستی مشکل‌ساز است.

نتیجه‌گیری

فرآیند قالب‌زنی یکی از مراحل حیاتی در تولید کمپوست است که هدف اصلی آن ایجاد اختلاط و هوادهی مناسب برای افزایش کیفیت کمپوست است. این عملیات نه تنها بافت مواد را یکنواخت می‌کند، بلکه از بی‌هوازی شدن جلوگیری کرده و فرآیند تخمیر هوازی را تسهیل می‌کند. بنابراین، دقت در انجام این مرحله و رعایت اصول صحیح قالب‌زنی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

در دنیای قارچ‌های خوراکی، علاوه بر قارچ دکمه‌ای، صدفی و کله‌میمون، یکی از محبوب‌ترین و پرمصرف‌ترین انواع، قارچ شی تاکه است. این قارچ که با نام علمی Lentinus edodes شناخته می‌شود، برای نخستین بار حدود 900 سال پیش در ژاپن کشت شد. بر اساس گزارش‌های تاریخی، بومیان منطقه کیوشا این قارچ را به امپراتور Chuai معرفی کردند و پس از آن، کشت مصنوعی شی تاکه رواج یافت و به چین و دیگر کشورهای جهان گسترش پیدا کرد.

تولید جهانی قارچ شی تاکه

قارچ شی تاکه از جمله قارچ‌هایی است که تولید و مصرف آن به سرعت در حال افزایش است. آمارها نشان می‌دهد که تولید جهانی این قارچ در سال 1976 حدود 130 هزار کیلوگرم بوده و تا سال 1984 به 234 هزار کیلوگرم رسیده است. ژاپن همچنان بزرگ‌ترین تولیدکننده شی تاکه در جهان است و کشورهای چین و کره جنوبی در رتبه‌های بعدی قرار دارند. همچنین تایوان، تایلند، سنگاپور و نیوزیلند از دیگر کشورهای فعال در این حوزه هستند.

بیشتر بخوانید:آشنایی با قارچ هریسیوم

ارزش غذایی و ترکیبات قارچ شی تاکه

این قارچ از دیرباز هم به‌عنوان ماده غذایی و هم به‌عنوان دارو مورد استفاده قرار می‌گرفته است. ارزش غذایی آن با بررسی میزان پروتئین، اسیدهای آمینه، چربی، کربوهیدرات، ویتامین‌ها و مواد معدنی سنجیده می‌شود.

• پروتئین: میزان پروتئین شی تاکه مشابه سایر قارچ‌های پرورشی است و در وزن تازه بین 1.75 تا 3.63 درصد متغیر است که حتی در برخی موارد به 5.9 درصد نیز می‌رسد.
• اسیدهای آمینه: این قارچ هر 9 اسید آمینه ضروری را در خود دارد که برای بدن انسان ضروری هستند.
• چربی: میزان چربی شی تاکه بین 4.9 تا 8 درصد وزن خشک آن است، بنابراین جزو غذاهای کم‌چرب محسوب می‌شود.
• کربوهیدرات و فیبر: در حالت خشک، این قارچ 83 درصد کربوهیدرات و 13 درصد فیبر دارد که در سلامت دستگاه گوارش مؤثر است.
• ویتامین‌ها: شی تاکه حاوی مقادیر قابل توجهی تیامین، نیاسین، ریبوفلاوین و اسید آسکوربیک است که برای بدن ضروری هستند.
• مواد معدنی: این قارچ سرشار از کلسیم، پتاسیم، مس، روی، آهن، منگنز و فسفر است.

خواص دارویی قارچ شی تاکه

مصرف شی تاکه می‌تواند در تقویت سیستم ایمنی بدن و مقابله با بیماری‌ها نقش مهمی داشته باشد. برخی از فواید دارویی آن عبارت‌اند از:
? کمک به کاهش کلسترول و سلامت قلب
? تقویت سیستم ایمنی و مقابله با ویروس‌ها
? کاهش فشار خون و بهبود گردش خون
? اثرات ضدالتهابی و کمک به مقابله با دیابت
? کاهش خستگی و بهبود عملکرد اعصاب

شرایط مناسب برای رشد قارچ شی تاکه

• دمای مناسب: بهترین دما برای رشد این قارچ حدود 25 درجه سانتی‌گراد است و در دماهای کمتر از 5 و بالاتر از 35 درجه رشد آن متوقف می‌شود.
• رطوبت: بسته به نوع چوب مورد استفاده، میزان رطوبت بین 35 تا 40 درصد متغیر است.
• نور: شی تاکه در مرحله رشد اولیه نیازی به نور ندارد، اما در زمان میوه‌دهی به 400 تا 500 لوکس نور نیاز دارد.
• pH محیط: محیط اسیدی با pH بین 3 تا 6 برای رشد این قارچ ایده‌آل است.
• مواد معدنی: تیامین، منیزیم، سولفور، پتاسیم و فسفر به رشد بهتر این قارچ کمک می‌کنند، درحالی‌که آهن، روی و منگنز موجب تسریع فرآیند رشد می‌شوند.

روش‌های پرورش قارچ شی تاکه متنوع است و در کشورهای مختلف بر اساس امکانات موجود، شیوه‌های متفاوتی برای کشت آن به کار می‌رود. در مقالات بعدی، روش‌های پرورش این قارچ به‌طور مفصل مورد بررسی قرار خواهند گرفت.

خواص درمانی و ویژگی‌های قارچ گانودرما

قارچ گانودرما (Ganoderma lucidum)، که با نام "قارچ جوانی" شناخته می‌شود، به عنوان یک گیاه دارویی با سابقه‌ای بیش از 4000 سال در طب سنتی شرق آسیا شناخته شده است. این قارچ ارزشمند از خانواده Polyporaceae و جنس Ganoderma بوده و در سراسر جهان، به ویژه در کشورهای آسیایی، به دلیل خواص درمانی بی‌نظیرش مورد توجه قرار گرفته است.

ویژگی‌های ظاهری قارچ گانودرما

قارچ گانودرما دارای بیش از 200 گونه مختلف است که G.lucidum به دلیل خواص دارویی متعدد، بیشترین توجهات را جلب کرده است. این قارچ به‌طور معمول به شکل کشیده یا نیم‌دایره‌ای رشد می‌کند و سطح آن با شیارهای مواج و رنگارنگ پوشیده شده است. رنگ کلاهک این قارچ از تیره به روشن تغییر می‌کند و به مرور زمان به رنگ قرمز براق و شفاف تبدیل می‌شود.

پراکندگی و مکان‌های رشد قارچ گانودرما

قارچ گانودرما در بسیاری از نقاط دنیا مانند فرانسه، کانادا، چین، کره، تایوان و ژاپن پراکنده است. در ایران نیز این قارچ در استان‌های شمالی مانند گیلان، گلستان و مازندران رشد می‌کند و به‌طور معمول بر روی درختان مختلف مانند بلوط، شمشاد و خرمالو به‌صورت ساپروفیت یا پارازیت رشد می‌کند.

خواص دارویی قارچ گانودرما

این قارچ به‌دلیل خواص ضد التهابی، تقویت سیستم ایمنی بدن، کمک به کاهش استرس و اضطراب، و همچنین اثرات آنتی‌اکسیدانی، به‌عنوان یک مکمل طبیعی برای بهبود سلامت بدن و تقویت طول عمر شناخته می‌شود. این خواص درمانی موجب شده است که قارچ گانودرما در طب سنتی به عنوان دارویی موثر برای جوانی و شادابی پوست، افزایش انرژی و تقویت عملکرد دستگاه‌های مختلف بدن مورد استفاده قرار گیرد.

قارچ صدفی صورتی (Pleurotus djamor) یکی از گونه‌های پرطرفدار قارچ‌های خوراکی در مناطق گرمسیری است که به دلیل رنگ زیبا و رشد سریع، توجه بسیاری از پرورش‌دهندگان را به خود جلب کرده است. رنگ این قارچ صورتی جذاب است که با رسیدن به بلوغ کمرنگ‌تر می‌شود. هاگ‌های تولید شده توسط این قارچ نیز صورتی‌رنگ هستند که به شناسایی آن کمک می‌کند.

بذر قارچ صدفی: نکاتی که باید بدانید!

ویژگی‌های ظاهری قارچ صدفی صورتی:
کلاهک این قارچ در ابتدا محدب بوده و به‌مرور زمان صاف می‌شود. لبه‌های کلاهک حالتی موج‌دار و کنگره‌ای دارد. تیغه‌های قارچ در ابتدا به رنگ صورتی بوده و با افزایش سن، کم‌رنگ‌تر می‌شوند. این قارچ معمولاً به‌صورت خوشه‌ای رشد می‌کند و شباهت زیادی به گونه پلوروتوس استراتوس دارد.

پرورش قارچ صدفی و تاثیر آن بر امنیت غذایی

مناطق رشد و بسترهای طبیعی:
قارچ صدفی صورتی در مناطق گرمسیری مانند تایلند، مالزی، ژاپن، سنگاپور، ویتنام و کشورهای آمریکای جنوبی نظیر برزیل یافت می‌شود. این قارچ عمدتاً روی چوب‌های درختان نخل، کائوچو و نی رشد می‌کند.

خواص و کاربردهای قارچ صدفی صورتی:
این قارچ دارای فواید تغذیه‌ای زیادی بوده و در صنایع غذایی و دارویی مورد استفاده قرار می‌گیرد. بافت سفت و طعم تند آن، باعث شده است که به عنوان یک گزینه مطلوب در انواع غذاها استفاده شود.

ویژگی‌های میسلیوم قارچ صدفی صورتی:
ریسه‌های قارچ در ابتدا سفید بوده و با رشد بیشتر، حالتی پنبه‌ای و هوایی پیدا می‌کنند و به رنگ صورتی تغییر می‌یابند. سرعت رشد میسلیوم در این گونه بسیار بالاست و می‌تواند در مدت کوتاهی بستر کشت را پوشش دهد.

روش‌های کشت قارچ صدفی صورتی:
این قارچ روی بسترهای مختلفی از جمله کاه، برگ موز، و تنه‌های چوبی قابل رشد است. ترکیب بستر مناسب شامل باگاس نیشکر، سبوس برنج و کربنات کلسیم است که پس از رطوبت‌دهی و پاستوریزاسیون در دمای 60 درجه سانتی‌گراد آماده تلقیح می‌شود.

فرآیند رشد و برداشت:
پس از تلقیح، قارچ در مدت 14 روز به باردهی می‌رسد. برداشت به‌موقع و بسته‌بندی صحیح اهمیت زیادی دارد تا از ترک‌خوردگی و آسیب به قارچ جلوگیری شود.

شرایط نگهداری و مصرف:
بهترین زمان برای مصرف قارچ صدفی صورتی، 4 تا 5 روز پس از برداشت است. باید توجه داشت که رنگ صورتی این قارچ در هنگام پخت و حرارت‌دهی از بین می‌رود.

با رعایت شرایط مناسب کشت و مدیریت صحیح، می‌توان از این قارچ به عنوان یک محصول پرسود و پرطرفدار در بازار بهره‌برداری کرد